هماهنگي و ارتباط

 

بدن ما و هريك از جانداران از سلولهاي مختلفي ساخته شده است كه هر يك از آنها وظيفه خاصي را بر عهده دارد براي اينكه هر يك از سلول ها و اندام ها بتوانند وظايف خود را بخوبي انجام دهند به بخشي نياز دارند كه هماهنگي، كنترل و تنظيم اين فعاليت ها را عهده دار باشد. بنابراين براي اينكه كاري به طور هماهنگ در بدن انجام شود وجود سه شرط لازم است:

1) قسمت يا قسمت هايي از بدن نقش هماهنگ كننده را ايفا كند.

2) از قسمت هاي مختلف بدن يا محيط، اطلاعاتي به قسمت هماهنگ كننده برسد.

3) از قسمت هماهنگ كننده اطلاعاتي به قسمت هاي ديگر بدن جاندار منتقل شود.

 

بنابر اين در دستگاه عصبي سه بخش احساس كردن، تصميم گيري و عمل كردن به طور هماهنگ انجام مي شود. بدن ما گيرنده هايي دارد که توسط محركهايي مانند نور، بو، مزه، صدا، لمس پيامهايي رادريافت مي كند و اين گيرنده ها پيامهاي دريافتي را به مركز عصبي مي فرستند.

 

تصميم گيري (پردازش اطلاعات)

 

در اين مراكز پس از تصميم گيري و تنظيم پاسخ پيام ها به سلول هاي عمل كننده فرستاده مي شود.

 

مثلا: هنگام جويدن لقمه غذا و بلع آن وقايع زير اتفاق مي افتد پس از قرار گرفتن لقمه غذا در دهان، آرواره ها و زبان حركات منظمي انجام مي دهند، حركات منظم زبان و ماهيچه هاي حلق غذا را به انتهاي حلق برده و ترشحات غدد بزاقي و شيره معده افزايش مي يابد گيرنده هاي چشايي و مكانيكي وجود غذا را در دهان حس مي كنند و پيام آن را به مركز عصبي(مغز) مي رسانند و دستورات لازم براي مراكز عضله اي لوله گوارش و غده هاي گوارشي ارسال مي كنند.

 

 

نورون:

همه ي مراكز حسي و حركتي از سلول هايي ساخته شده اند كه به آنها نورون مي گويند. بنابراين نام سلول عصبي نورون است.

نورون ها از نظر شكل, اندازه و ساختمان با يكديگر متفاوتند اما همه آنها داراي جسم سلولي، دندريت و آكسون هستند.

 

 آكسون (axon)  و دندريت (dendrite) رشته ها يا دنباله هاي سيتوپلاسمي هستند كه از جسم سلولي خارج مي شوند. انشعابات دندريت ها زياد اما آكسون ها رشته منفرد هستند كه گاهي در طول خود انشعابات متعدد دارند.

 

دندريت ها گيرنده ي نورون ها هستند و اطلاعات يا پيام ها را دريافت مي كنند و به جسم سلولي مي آورند . آكسون ها پيام عصبي را از جسم سلولي به بيرون انتقال مي دهند.

نورون ها بر اساس كارشان به سه دسته حسي، حركتي و رابط تقسيم بندي مي شوند و از نظر كار به سه دسته يك قطبي، دو قطبي و چند قطبي دسته بندي مي شوند.

نورون ها در تحريك پذيري و هدايت و انتقال عصبي اهميت دارند.

منظور از تحريك پذيري يك نورون، حساسيت دندريت هاي آن به محرك هاي مختلف است. و اثر اين ويژگي است كه در نورون, پيام يا جريان عصبي به وجود مي آيد. در اين حالت وقتي پيام به وجود مي آيد كه محرك نورن را به آستانه ي تحريك برساند.

 

قابليت هدايت پيام عصبي: اين ويژگي به نورون امكان مي دهد كه پيام عصبي به مراكز عصبي برسد و حركت دستور از مركز عصبي به اندام هاي عمل كننده فراهم شود.

قابليت هدايت پيام عصبي به سيناپس كردن (synapse) نورون ها مربوط مي شود.

به محل نزديك شدن رشته هاي عصبي سيناپس مي گويند. جريان عصبي ماهيت الكتريكي دارد اما در محل سيناپس ها با ترشح مواد شيميايي خاص انتقال پيام توسط ناقل هاي شيميايي صورت مي گيرد. يك سيناپس ممكن است فعال كننده يا باز دارنده باشد.

 

 

انعكاس:

در بدن ما گاهي اوقات كارهايي صورت مي گيرد كه به صورت غير ارادي، بسيار سريع، بدون تفكر و اغلب جهت حفاظت از بخش هاي بدن به كار مي رود به چنين اعمالي انعكاس گفته مي شود.

اعمالي مانند عقب كشيدن دست از جسم داغ، ترشح بزاق با مشاهده غذا، پلك زدن چشم، ريزش اشك در مقابل گرد و غبار وارد شده به آن، عطسه زدن، سرفه كردن، خميازه يا تغيير قطر مردمك چشم در برابر نور از انعكاسها هستند.

در يك عمل انعكاسي، دست كم يك محرك، يك عصب حسي و يك مركز عصبي، يك عصب حركتي و يك اندام عمل كنند، دخالت دارند.

 

 

 

مسيري را كه جريان عصبي در هر انعكاس طي مي كند قوس انعكاس (كمان بازتاب) مي گويند.

نخاع مركز بسياري از اعمال انعكاسي است و گروهي از انعكاس ها توسط مغز كنترل مي شوند، مثلا پرش زانو، جمع كردن دست ها انعكاس نخاعي است.

عمل بلع، استفراغ و مكيدن شير (نوزادان) عمل انعكاسي پيچيده ي مغزي است.

نوعي از انعكاس ها كه توسط قشر مغز كنترل مي شوند اكتسابي هستند و به آنها انعكاس هاي شرطي مي گويند.

در اين نوع انعكاس ها نوعي يادگيري وجود دارد. بسياري از انعكاس هاي شرطي كم كم به صورت يك عادت روزمره مبدل مي شوند.

 

 

دستگاه هورموني:

حفظ و حيات بقاي نسل جانوران در گرو فعاليت هاي گوناگون سلول ها و اندام هاي بدن آنها است. براي اينكه فعاليت هاي بدن جانوران در جهت مشخص و سودمندي انجام شود به نوعي نظم و هماهنگي نياز دارد. در جانوران پيشرفته مانند انسان تنظيم اين فعاليت ها بر عهده ي دستگاه عصبي و دستگاه هورموني است. تنظيم هورموني فعاليت هاي بدن به قدري اهميت دارد كه در اغلب موارد،با ترشح مواد هورمونی يك غده, به وسيله ي ترشح غددي ديگر تنظيم مي شود و يا كنترل آن توسط عصب صورت مي گيرد.

 

غدد بدن به دو دسته خارجي (برون ريز) و داخلي (درون ريز) تقسيم بندي مي شوند.

غدد برون ريز مواد ترشحي خود را از راه يك مجراي ويژه به بيرون از بدن (محيط خارجي) مي ريزند مانند غدد مولد عرق اما غدد درون ريز مجموعه اي از سلول هاي تخصص يافته ترشحي است كه شبكه ي مويرگي غني دارد سلول هاي اين غدد كه با جداره نازك مويرگ ها در تماس نزديك است مواد خود را به داخل خون مي ريزد و در تمام بدن پخش مي شود. در بدن بافت يا اندام هدف وجود دارد، كه نسبت به هورمون ها حساسيت دارد يعني داراي گيرنده هايي است كه پيام هورموني را دريافت مي كند.

 

هورمون:

هورمون ها پيك يا پيام هاي شيميايي بدن هستند كه از غدد درون ريز بدن ترشح و به داخل خون مي ريزد و بعد از انتقال به بافت يا اندام هاي ويژه ي خود واكنش هاي خاصي را ايجاد مي كنند. (بيوشيميايي،فيزيولوژيك،مرفولوژيك)

 

اعمال عمومي هورمون ها:

1) ارتباط شيميايي فعاليت هاي متعدد كه در آن هورمون هاي مختلف با سرعت هاي گوناگوني عمل مي كنند.

2) تنظيم رشد جسمي و فكري

3) تغيير شكل اعضا در جهت بالغ شدن

4)تقويت واكنش هاي آنزيمي

5) ثابت نگه داشتن محيط داخلي بدن

 

 

 

غدد هيپوفيز:

اين غدد در زير مغز قراردارد هورمون هاي مختلفي توليد مي كند كه با ترشح آنها در خون كار ساير غدد داخلي را كنترل و هماهنگ مي كند.

 

 هورمون رشد:

اين هورمون از بخش پيشين غده ي هيپوفيز ترشح مي شود. اين هورمون بر رشد استخوان ها اثر مي كند. و موجب مي شود كه بافت غضروفي استخوان ها در غضروف اتصال، سنتز پروتئين ها افزايش داده و سلول هاي استخوان ساز زيادتر شده و سرعت تبديل غضروف به استخوان افزايش يابد.

كاهش يا افزايش اين هورمون موجب بيماري مي شود.

 

آدرنالين:

S18

از بخش مركزي غده ي فوق كليه هورموني ترشح مي شود كه آدرنالين نام دارد. اين هورمون در بدن نوعي حالت آماده باش به وجود مي آورد و بدن را در برابر حوادث و پيشامدها آماده مي كند.

در چنين حالتي موجب افزايش فعاليت قلب خون رساني به ماهيچه ها، افزايش تحريك پذيري، افزايش قند خون مي شود.

 

كورتيزول:

از بخش قشري  غده اي فوق كليه هورموني ترشح مي شود كه شخص را در برابر حوادث ناگوار عاطفي مقاوم مي سازد همچنين اين هورمون مقاومت بدن در برابر بيماري ها را افزايش مي دهد. اثر اين هورمون در كبد موجب تجزيه پروتئين ها و توليد گلوكز مي شود، انرژي لازم براي سلول ها فراهم مي گردد.

 

تيرواكسين:

تيرواكسين هورموني است كه از غده تيروئيد كه در جلوي ناي قراردارد ترشح می شود. اثر اين هورمون بر رشد نمو بدن در دوران جنيني و كودكي بسيار مهم است. كمبود اين هورمون در دوران جنيني موجب كاهش رشد دستگاه عصبي و عقب ماندگي ذهني مي گردد.

 

انسولين:

گلوكز قند ساده اي است كه سلول هاي بدن از آن به عنوان منبع انرژي در سوخت ساز خود استفاده مي كنند قند خون در تمام طول عمر داراي غلظت ثابتي است (حدود 1 گرم در ليتر) بيش از 95 درصد انرژي سلول هاي عصبي (مغز) از سوختن گلوكز تامين مي شود. كاهش قند خون موجب بيهوشي و اختلال در كار مغز مي گردد.

سلولهاي كبد ميزان قند خون را كاهش يا افزايش مي دهند. و تنظيم آن به عهده عوامل عصبي و هورموني است. انسولين هورموني است كه از سلول هاي تباي جزاير لانگرهاوس لوزالمعده توليد مي شود و وارد خون مي شود.

اين هورمون موجب كاهش قند خون مي شود.

اين هورمون مهمترين هورمون تنظيم كننده قند خون است.

 

گلوكاگون:

اين هورمون نيز از غده لوزالمعده توليد مي شود اثر اين هورمون همانند آدرنالين موجب افزايش قند خون مي شود.

سؤالات فصل 11

1- گزينه درست را انتخاب كنيد
1) اعصاب سمپاتيك جزء كدام دسته اعصاب محسوب مي شود؟

 

2) قابليت نورون در .......... ، هدايت و انتقال پيام عصبي است.

 

 

2- عبارات صحيح و عبارات غلط را مشخص كنيد.

صحيح     غلط   

 

 

3- جملات زير را با استفاده از كلمات داده شده كامل كنيد.

 

الف) ماهيت پيام عصبي در طول رشته عصبي	انتخاب كنيد الكتريكي شيميايي	است.
ب) با ترشح هورمون آدرنالين از غده فوق كليه فعاليت قلب	انتخاب كنيد افزايش كاهش	مي يابد
ج) در مهره داران عالي، هورمون	انتخاب كنيد سيتراكلسين رشد	اثر زيادي در رشد و نمو دستگاه عصبي دارد.

نظرات شما عزیزان: